Waterplanten en vijverplanten voor elke vijver

Waterplanten maken je vijver één geheel met je tuin, maar naast het mooie groen zijn vijverplanten  vooral heel nuttig. Vissen en hun uitwerpselen, maar ook ingewaaid tuin en dierafval, vervuilen je vijverwater. Dit vuil is voeding voor waterplanten. De waterplanten nemen deze stoffen op via hun wortels en zuiveren hiermee je water. Waterplanten kunnen op deze manier heel goed ingezet worden als waterfilter. Een waterfilter van planten noem je een helofytenfilter. Diverse moerasplanten zorgen er dan voor dat het water wordt gefilterd en gezuiverd. Hoe sneller je water zuiverende plant groeit, hoe meer voedingsstoffen hij verbruikt en hoe beter zijn zuiverende werking! Zijn er meer voedingsstoffen dan de planten nodig hebben, dan krijg je algengroei en troebel water. Moerasplanten, drijvende waterplanten én zuurstofplanten vormen samen het schoonmaakteam voor een heldere vijver. Daarnaast voorzien de onderwaterplanten je vijverwater van zuurstof, zoals tuinplanten doen in de lucht én zijn waterplanten een belangrijke plek voor veel dieren en insecten.

Een vijver heeft een oever en loopt vanaf de kant schuin af naar het diepste deel. Elk soort waterplant of vijverplant heeft zijn eigen favoriete plek en daarom onderscheiden we waterzones in een vijver. Een ideale vijver bevat al deze verschillende zones, voor alle soorten waterplanten. Ga jij je vijver nog aanleggen? Lees dan ook onze blog over het aanleggen van een vijver óf het maken van een minivijver.

Zone 1 is de waterkant of de oever van je vijver. Voor een mooie overgang van je tuin naar je vijver zet je je oever vol met oeverplanten. De wortels van deze planten zorgen voor zuurstof in de natte bodem. De oever is daarnaast een thuishaven voor kleine dieren, vogels en insecten. Zo vlak bij het water verstoppen ze zich graag tussen de bladeren. Overplanten bieden ook beschutting als dieren komen drinken.

In zone 2, op een diepte tot 15 centimeter, horen de moerasplanten. Moerasplanten hebben een sterk wortelstelsel, waarmee ze veel voedingsstoffen uit het water filteren. Hierdoor houden moerasplanten je vijver schoon en helder. Veel moerasplanten zijn helofyten, wat inhoudt dat alleen de knoppen onder water de winter zullen overleven. Hou je daarom altijd aan de aangegeven plantdiepte, want als deze soorten niet diep genoeg staan zullen ze de winter niet overleven! Uiteraard kun je ze ook in de herfst wat dieper zetten voor de koude dagen. In de lente zet je ze dan gewoon weer op hun oude plek.

Op een diepte tussen 15 en 40 centimeter komen de waterplanten. Deze kunnen zowel boven het water uitsteken als geheel onder water groeien.

Zone vier is voor de waterlelies. Waterlelies bieden beschutting voor je vissen en een drijvend platform voor insecten om te drinken. Je plant deze meestal op een dieper punt in je vijver, tot 120 centimeter diep. De bladeren en bloemen groeien omhoog en liggen op het water.

De planten die geheel onder water groeien noem je zuurstofplanten. Zuurstofplanten zijn geheel van het water afhankelijk voor hun voedingsstoffen. Daar komt nog bij dat zij de zuurstof die ze aanmaken niet afgeven aan de lucht, maar aan het water. Vandaar ook de naam: zuurstofplanten. Je snapt dat deze vooral heel belangrijk zijn als je (veel) vissen in je vijver hebt.

Drijfplanten zorgen voor groen middenin je vijver! En het planten van een drijfplant is nogal eenvoudig, je legt de waterplant simpelweg in het water en dan kan hij zijn werk gaan doen. Drijfplanten hangen met hun wortels in het water, ze hebben geen (vijver)aarde nodig om te groeien. Ideaal voor een mini vijver! Doordat ze al hun voedingsstoffen rechtstreeks uit het water moeten halen, zijn drijfplanten ook zeer geschikt voor waterzuivering. Sterker nog: ze zijn essentieel voor een natuurlijk evenwicht in je vijver door deze zuiverende kracht. Drijvende waterplanten zijn ook dé plek voor insecten om hun eieren te leggen. Tussen deze waterplanten liggen die mooi beschut. Ook bieden de planten een fijne plek voor kleine diertjes om te rusten en te drinken. Insecten en kikkers vertoeven er graag. Drijfplanten zijn dus heel belangrijk voor de biodiversiteit.

Uiteraard kijk je eerst welke zones je hebt als je je waterplanten gaat uitkiezen, want in elke zone wil je wat. Ook persoonlijke smaak speelt een rol en de stijl van de rest van je tuin, maar er zijn nog wat extra punten om in gedachten te houden bij je keuze.

Inheemse waterplanten zijn de beste keus voor je vijver. Inheemse planten, en dus ook inheemse waterplanten, zijn op eigen kracht in ons land terecht gekomen. Ze zijn dus niet geïmporteerd, maar hebben hier zelf hun plek gevonden. Ze horen thuis in Nederland! Inheemse planten zijn beter voor de biodiversiteit, ze zijn het beste aangepast aan ons klimaat en de inheemse dieren en insecten. Ook zijn inheemse planten minder gevoelig voor plagen, ze hebben hiervoor in de loop der jaren een natuurlijke weerstand tegen ongebouwd. Alle inheemse planten, insecten en dieren houden elkaar in evenwicht. Samen zorgen ze ervoor dat van elkaar profiteren en elkaar niet in de weg gaan zitten. Dit is een evenwicht dat ze samen hebben opgebouwd. Exoten, waterplanten die niet hun natuurlijke habitat in Nederland hebben, kunnen dit evenwicht verstoren. Doordat zij hier hun natuurlijke vijanden missen kunnen ze enorm invasief worden, gaan woekeren en andere inheemse soorten verdringen van hun plek. Ze worden dan een zogenaamde invasieve uitheemse soort of invasieve exoot. Als daardoor inheemse waterplanten verdwijnen heeft dit invloed op de insecten die de inheemse plant als hun huis of voedsel nodig hebben. Het evenwicht moet in stand blijven en daarom kan je altijd het beste kiezen voor inheemse waterplanten.

Aangezien de vele soorten vijverplanten erg belangrijk zijn voor de kwaliteit van je vijverwater is het van belang dat je diverse soorten bij elkaar kiest. Niet elke plant is elk seizoen even actief, dus voor  een goede zuivering het hele jaar door kies je een mooie mix aan oever-, moeras-, water- en zuurstofplanten en dan ook meerdere soorten per zone. Let daarbij ook op de verschillende bloeiperiodes van de planten, wel zo leuk als je meerdere keren per jaar nieuwe bloemen krijgt.

Er zijn een aantal factoren die bepalen hoeveel planten jouw vijver zou moeten hebben. De hoeveelheid benodigde planten is niet te berekenen, maar er zijn wel een aantal richtlijnen. Uiteindelijk zal je merken aan algengroei, slechte plantengroei of zwakke vissen dat je wellicht even moet kijken naar de (hoeveelheid) waterplanten.

De zon moet voldoende tot de bodem van je vijver kunnen doordringen voor de micro-organismen op je bodem en dat betekent dat je maximaal 30% van je vijveroppervlak mag bedekken met waterplanten. Hierbij tellen alle soorten waterplanten mee, ook overhangende oeverplanten. Natuurlijk hebben de waterlelies en de drijfplanten hierin de grootste bijdrage. Drijfplanten staan erom bekend dat ze niet veel nodig hebben en heel hard groeien, dus hou daar rekening mee bij je aankoop. Te weinig is ook weer niet goed: veel licht zorgt voor algengroei, dus dat beetje schaduw is wel welkom! En vissen schuilen graag onder de planten in je vijver.

Je wil dat je waterplanten voor voldoende zuurstof zorgen én het water schoonhouden, zodat er een biologisch evenwicht ontstaat. Doordat de meeste vijvers relatief klein zijn is zo’n evenwicht vaak niet te bereiken zonder hulp van vijverfilters, luchtpompen, fonteinen of beekloopjes, maar zoveel mogelijk op natuurlijk wijze ondervangen is natuurlijk altijd het beste.

Meest bepalend voor hoeveel waterplanten je nodig hebt voor de zuivering en zuurstof is het aantal liter vijverwater. Maar ook de keus van de waterplanten zelf speelt een rol. Snel groeiende planten zuiveren beter, omdat deze meer voedingsstoffen gebruiken. Per 1.000 liter water zijn er ongeveer 4 of 5 bosjes zuurstofplanten nodig. Heb je veel vissen, dan zul je meer nodig hebben. Algengroei kan een teken zijn dat je te weinig waterplanten hebt, omdat er dan voedingsstoffen overblijven voor de alg.

Alle vijverplanten, behalve oeverplanten en drijfplanten, kun je het beste planten in een plantenmand. Je hebt de groei dan het beste onder controle. Gebruik voor het planten nooit potgrond of tuinaarde! Hierin zitten heel veel voedingsstoffen en je wil dat je vijverplanten hun voeding uit het water halen daarmee het water zuiveren. Potgrond of tuinaarde zal vooral leiden tot veel algengroei. Plant je vijverplanten in vijveraarde. De vijveraarde kun je vervolgens afdekken met enkele centimeters vijver substraat. Dit houdt de waterplant op de bodem en de vijveraarde in de mand. Voor sommige waterplanten is er hele specifieke vijveraarde nodig, laat je hiervoor ook vooral adviseren in de winkel. Een vijverplant kun je gewoon in de vijver leggen en een oeverplant kun je planten zoals alle andere tuinplanten: in een ruim plant gat welke je eerst goed vult met water.

De beste tijd voor het planten van vijverplanten is in de lente. Ze kunnen dan gelijk lekker gaan groeien!

Eigenlijk alle waterplanten, maar vooral waterlelies, houden van stilstaand water. Dus heb je een fontein, beekloop of waterval? Hou deze dan zo ver mogelijk weg bij je planten.

Zuurstofplanten stellen een eis aan het water: het moet namelijk hard water zijn met voldoende kalk en magnesium. In zacht water kunnen zuurstofplanten niet groeien. De waterhardheid wordt uitgedrukt in de GH-waarde en deze moet tussen 8° en 12° liggen. Voor een goede groei van je planten kun je de waterhardheid het beste minimaal eens per jaar testen. Regenwater bevat geen mineralen, dus de GH-waarde in een vijver kan alleen maar dalen en dit zal je vooral zien na een periode met veel neerslag, zoals de herfst of winter. Zorg dat de waarde altijd minimaal 8° is.

Groeit je vijver (te) dicht? Haal er dan het teveel aan (drijf)planten uit met een schepnet. Ook zuurstofplanten staan erom bekend dat ze flink doorgroeien, kijk dus ook altijd goed in de vijver. Je vissen willen nog wel kunnen zwemmen!

Let op: gooi een teveel aan waterplanten nooit in de sloot! Met inheemse soorten is dit meestal geen groot probleem, maar als je per ongeluk een invasieve exoot loslaat in de natuur, dan kan het gehele natuurlijke evenwicht verstoord worden en kunnen bepaalde insecten of planten, die daar hun thuis hadden, zelfs verdreven worden van hun plek. Neem dus altijd het zekere voor het onzekere en doe je teveel aan vijverplanten in de GFT bak.

Niet alle drijfplanten zijn winterhard, dus die moet je voor de winter uit je vijver halen en laten overwinteren in een schaal bij een temperatuur van ongeveer 15°C. Waterlelies zijn ook niet altijd geheel winterhard, deze kun je dan ook uit je vijver halen. Moerasplanten die alleen onder water de winter overleven kun je voor de zekerheid nog wat dieper zetten. Komt er ijs op je vijver? Bij het maken van de zuurstof, produceren je water- en zuurstofplanten ook CO2. Deze CO2 kan je water verzuren en daarom moet je altijd een wak maken bij aanhoudende vorst of een ijsvrijhouder gebruiken. Hak nooit een wak, maar smelt er één met een pan met kokend water. Gooi ook geen heet water direct op ijs: de trillingen en/of de plotselinge temperatuursverandering kunnen fataal zijn voor je vissen.

Een bedreigde inheemse oeverplant voor zone 1 of 2 is Genadekruid (Gratiola officinalis). Gezien de zeldzaamheid van deze plant in de natuur (je mag hem hier ook nooit vandaan halen!) raden wij zeker aan deze plant aan te schaffen.

Een sterk zuiverende inheemse oeverplant is de egelskop (Sparganium erectum) welke in juni tot augustus ook nog een bijzondere bloei laat zien. Een inheemse oeverplant voor zone 3 is de Kalmoes (Acorus calamus), de gele lis (Iris pseudacorus) of Beekpunge (Veronica beccabunga).

Zone 4 is voor de waterlelie. Er bestaan 2 soorten inheemse waterlelies in Nederland: de gele plomp (Nuphar lutea) en de witte waterlelie (Nymphaea alba).

Waternavel is een goede zuurstofplant, kies dan wel de inheemse Gewone waternavel (Hydrocotyle vulgaris) en niet de Amerikaanse variant. Ook de inheemse Grof hoornblad (Ceratophyllum demersum) is een goede keus voor zuurstof. Beide planten leven geheel onder water en wortelen niet. Een andere inheemse zuurstofplant is de waterranonkel (Ranunculus aquatilis). Waterranonkel is niet erg kieskeurig als het gaat om plantingsdiepte: deze waterplant kan eigenlijk overal in het water worden gezet en zal daar wortelen. Ook Glanzend fonteinkruid (Potamogeton lucens) is een wortelende zeer goede zuurstofplant.

Inheemse drijfplanten zijn niet heel dik gezaaid in Nederland. Goede keuzes voor winterharde drijvende waterplanten zijn kikkerbeet (Hydrocharis Morsus-ranae), Klein Kroos (Lemna minor) of Puntkroos (Lemna trisulca).

Uitheemse waterplanten kunnen wel in je vijver, maar je moet goed opletten welke soort je neemt.  Woekerende invasieve waterplanten zoals de grote waternavel, parelvederkruid, waterteunisbloem, grote kroosvaren en watercrassula moet je vermijden, deze doen je vijver meer fout dan goed!

Om een echt verschil te maken voor biodiversiteit is een grote vijver met een diepte van minimaal 80 centimeter ideaal, met daarin een hoop verschillende lagen. Vogels zijn blij met een badplaats van ongeveer 2 cm diep en verder heb je alle diverse waterdieptes nodig voor de waterplanten. Een te krachtige fontein verstoort het water teveel, hou het liever bij een rustig stroompje. Beschutting op de bodem in de vorm van stenen of dakpannen en beschutting op de oever zoals een composthoop of houtstapel biedt plekken voor insecten en amfibieën. Kikkers, salamanders, vogels en insecten zullen vanzelf hun weg naar je vijver toe vinden en brengen leven onder én boven water. Maak je vijver onderdeel van onze natuur, dan zul je er het meeste plezier aan beleven!